mapa witryny   


Asertywność do stosowania

Obecnie wielu badaczy zapatrzonych w modele oświatowe innych rozwiniętych państw, mnoży publikacje na temat przemocy w szkole polskiej. Prowadzone są badania nad przemocą w szkole, w obszarze psychicznym, strukturalnym jak i symbolicznym. Badania te są relacją; wychowawcy - szkoła a uczniowie. Innym problemem do szerokich badań wydaje się być zjawisko przemocy i agresji między uczniami. Przyczyn agresji wśród uczniów jest z pewnością bardzo dużo, ale jak dotąd, są one mało opisane. Uczniowie niekiedy, odczuwają lekceważenie ze strony nauczycieli, dotknięci są kryzysem wartości i brakiem dalszych perspektyw życiowych, przemęczeni nauką traktują szkołę jako przemijające, kilkuletnie zło konieczne.
Szkoła jest instytucją, która wzbudza zainteresowanie zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i w wymiarze społecznym. To przecież szkoła, obok rodziny jest główną agendą socjalizacji, przez co zapewnia ciągłość wartości, norm kulturowych, a więc ciągłości społeczeństwa. Należy jednak pamiętać, że szkoła jest również miejscem, które ma obok funkcji oficjalnych także drugie życie, ukryte pod warstwą formalnych celów, wydarzeń, wypowiedzi. Wspomniana dwoistość sprzyja rozwojowi różnych form przemocy i agresji.
Agresywność, przemoc, złe zachowania są wszechobecne w naszym życiu społecznym i co gorsze w życiu politycznym. Oglądając pewne filmy, słuchając agresywnych debat politycznych, będąc narażeni na lekceważące traktowanie przez pracodawców itp., szkolimy się ustawicznie w rozwijaniu własnych agresywnych zachowań. Dlatego też wszyscy uczestnicy życia społecznego powinni rozumieć istotę asertywności i jej znaczenie w życiu.. Postawa asertywna daje szansę poprawy relacji towarzyskich, rodzinnych, a przede wszystkim osobistych. Pomimo różnych struktur psycho - fizycznych ludzi, drogą prowadzącą do nabycia umiejętności asertywnych, jest praca nad sobą. Aby uzyskać od życia jak najwięcej musimy porządkować nasze stosunki z innymi ludźmi, w czym może okazać się potrzebna znajomość asertywności.
Czym jest zatem asertywność? Jest to na pewno szacunek dla samego siebie, który pozwala na formułowanie naszych oczekiwań wobec innych ludzi. Jest to też szanowanie prawa innych do wyrażania swoich potrzeb i poglądów. Asertywność można zatem interpretować jako:

  • zachowanie
  • pewność siebie i dobrą samoocenę
  • porozumiewanie się
  • umiejętność samorealizacji w ramach swoich możliwości
Jakie zatem będą to zachowania i związane z tym oczekiwania?
  • asertywność to obrona praw bez naruszania praw innych
  • zachowania asertywne oznaczają komfort psychiczny, pewność siebie i samokontrolę
  • asertywność wpływa pozytywnie na naszą samoocenę, poniweaż dbamy o swoje potrzeby
  • asertywność porozumiewania się - jest bezpośrednia, świadczy o elastyczności, polega na mówieniu w swoim imieniu, wymaga spokoju i nastawiona jest na słuchanie
  • asertywność umożliwia lepsze rozumienie siebie
Uściśliwszy pojęcie asertywności, należy zastanowić się nad zachowaniem, które nie jest asertywne. W jakim momencie osobę uważamy za asertywną, agresywną czy bierną. Chcąc wyjaśnić podstawowe elementy każdego typu zachowań, można posłużyć się następującą tabelką:



Jeśli zachowujemy się biernie Jeśli zachowujemy się asertywnie Jeśli zachowujemy się agresywnie
1 2 3
Istnieje prawdopodobieństwo, że inni nas wykorzystują Bronimy swoich praw i szanujemy prawa innych Wykorzystujemy innych
Jesteśmy sfrustrowani, niespokojni, czujemy się pokrzywdzeni i urażeni Mamy wysoką samoocenę, dzięki pewności siebie dobrze się czujemy i odpowiednio zachowujemy Jesteśmy napastliwi, stosujemy taktykę przymusu i poniżania innych
Mamy zahamowania, wycofujemy się i czujemy się gorsi Wyrażamy własne odczucia i nie mamy kłopotów w relacjach społecznych Okazujemy gniew i wrogość a w sytuacjach społecznych jesteśmy nieobliczalni
Pozwalamy innym decydować za nas Sami dokonujemy wyboru Wpływamy na wybory innych
Nie osiągamy swoich celów Osiągamy swoje cele nie krzywdząc innych Nie szanujemy potrzeb innych i w bezwzględny sposób osiągamy swoje cele


Wydaje się mało prawdopodobne, aby zachowanie nasze należało tylko do jednej z wymienionych kategorii. Z drugiej jednak strony, życie byłoby najwygodniejsze, gdyby zachowanie nasze i innych ludzi było zgodne ze środkową kolumną tabeli. Warto zastanowić się zatem nad konsekwencją nieasertywnego zachowania. Można zaryzykować prawdopodobieństwo konsekwencji zachowania biernego i agresywnego. Tak więc, jeżeli zachowujemy się biernie to:
  • początkowo możemy się spodziewać krótkotrwałych nagród - jesteśmy postrzegani jako mili, uprzejmi, łogodni
  • jeżeli mówimy tak, bądź znosimy coś wbrew sobie; zaczynamy żałować i tracimy pewność siebie
  • uczucia te zazwyczaj powtarzają się, kiedy chcemy kogoś o coś poprosić - czujemy się wtedy niewygodnie, wyrażając swoje potrzeby
Przedstawiona wyżej sytuacja najczęściej prowadzi do zaniżenia samooceny i spadku efektywności działania. Pierwotna krótkotrwała nagroda znika i pryska uznanie ze strony innych; ludzie zaczynają nam współczuć, zatracamy ich szacunek. Zostajemy sami ze swoim wewnętrznym gniewem, poczuciem krzywdy, frustracją, co może prowadzić do stresu, zerwania związków, nieszczęścia i depresji. Paradoksalnie, ludzie często zachowują się biernie dla świętego spokoju. Dokonajmy z kolei przybliżenia prawdopodobnych konsekwencji zachowania agresywnego. Tak więc, jeżeli zachowujemy się agresywnie to:
  • uzyskujemy krótkotrwałą nagrodę - wyładowujemy się, ludzie nas zauważają i czasami gratulują
  • powstaje konflikt - ludzie obawiają się bądź unikają nas, wycofują się ze współpracy z nami i budują mur wokół siebie, aby nie zostać poniżonym przez nas
Ta sytuacja najczęściej prowadzi do wyobcowania i potrzeby usprawiedliwiania się, co z kolei wzmacnia agresję. Sprowadzając problem do poziomu jednostki - trzeba stale uważać na to, co dzieje się za plecami, co prowadzi do samotności i zamknięcia się w sobie. Natomiast energia i kreatywność, które powinny być ukierunkowane na nasze sukcesy, wykorzystywane są w celu podtrzymywania konfliktu.
Przedstawione powyżej przykłady są łatwo rozpoznawalne. Z uwagi na założone, w niniejszym opracowaniu, w miarę zwięzłe przedstawienie zagadnienia asertywności, pominięte zostaną mniej oczywiste i trudniej rozpoznawalne przejawy zachowań nieasertywnych.
Podobnie jak większość spraw w życiu, zagadnienie to nie jest proste. Agresja nie zawsze przybiera tak oczywistą formę, może być ukryta i jeszcze bardziej szkodliwa niż krzykliwe zachowanie. Może przybierać postać „wilka w owczej skórze�, ewentualnie „agresji zamaskowanej�, czy też „zachowania manipulacyjnego�. To o czym zawsze powinniśmy pamiętać to pewna zasada, którą często powinniśmy przywoływać do swojej świadomości. Brzmieć powinna mniej więcej tak: „Kiedy jesteśmy asertywni, uczymy innych, jak mają się do nas odnosić�. Pytanie nasuwa się jedno: czy jesteśmy w stanie rozpoznać siebie w niektórych z tych opisów i właściwie ocenić. Może podsumowanie naszych rozważań powinno sprowadzać się do wniosków:
  • uzyskujemy krótkotrwałą nagrodę - wyładowujemy się, ludzie nas zauważają i czasami gratulują
  • kiedy zachowujemy się asertywnie, nie odczuwamy niepokoju, nie mamy poczucia winy ani wstydu i nie jesteśmy sfrustrowani
  • determinacja nasza, aby postępować asertywnie wzrośnie, jeżeli będziemy świadomi korzyści z takiej postawy.
Kiedy jak zwierzęta żyliśmy w dżungli, mieliśmy cudowną umiejętność odpowiadania na zagrożenia walką lub ucieczką. Walkę można określić zachowaniem agresywnym, podczas gdy ucieczkę - biernym. Jeśli instynktownie reagujemy w któryś z tych sposobów, na ogół później tego żałujemy. Tymczasem pomiędzy tymi skrajnymi zachowaniami istnieje całe spektrum możliwych innych odniesień, których najczęściej jednak nie wybieramy.
Diagram w formie łuku prezentuje skalę możliwości naszego wyboru. Niekiedy w określonych sytuacjach wobec pewnych osób bierna postawa może się okazać najwłaściwsza. W dzisiejszym niezwykle konkurencyjnym świecie pracy, zachowania asertywne wobec szefów mogą okazać się niewskazane. Jest to przykre, że nie wszyscy kierownicy i ludzie sprawujący władzę są asertywni. Musimy mieć świadomość, że czasami trochę udawania i gry jest niezbędne do przetrwania w jakiejś organizacji. Jeżeli znajdziemy się w takiej sytuacji, to dla zachowania wysokiej samooceny koniecznie musimy pamiętać, że sami wybraliśmy takie postępowanie, aby osiągnąć tak istotne cele jak utrzymanie pracy. Najistotniejsze jest jednak, że chociaż umiejętność asertywnego zachowania nie jest łatwa, to warto ją wypracować. Odpowiednie posługiwanie się tą umiejętnością daje wspaniałe poczucie pewności siebie. Jeżeli jednak nie wyjdzie to nam, nie należy być dla siebie zbyt surowym. Wiele osób podziwianych za asertywne zachowania przyznaje, że im również zdarzają się niepowodzenia. Ważne jest, żeby nie brać wszystkiego, a zatem, także i siebie, zbyt poważnie. Wszyscy mamy nadzieje, silne i słabe strony, odnosimy sukcesy i miewamy porażki, ale przecież jesteśmy tylko ludźmi. Należy przy tym jednak pamiętać i zdawać sobie sprawę z faktu, że wybór zachowań asertywnych nie zawsze pozwala osiągnąć to, czego się chce, ani nie zapewnia wygranej w każdej sytuacji. Reasumując, wydaje się, że powyższa tematyka może się stać wdzięcznym tematem do propagowania na lekcjach wychowawczych, może też być podstawą do przeprowadzenia określonego modelu zajęć przedmiotowych, zawierającego elementy dyskusji, obrony, ścierania się poglądów. Może jest to jedna z wielu dróg do łagodzenia napięć wewnątrzszkolnych oraz ścierających się racji pomiędzy grupami rówieśniczymi.
Sądzę, że każda droga mająca na celu chociażby częściową minimalizacje przejawów agresji i przemocy jest godna uwagi i zastanowienia.

Opracowała dla potrzeb wychowawczych
Barbara Rogacka





Zespół Szkół im. Adama Wodziczki w Mosinie
62-050 Mosina, ul. Topolowa 2, tel. 61-81-32-922, e-mail: zsmosina @powiat.poznan.pl  

Witrynę redaguje: Paweł Zawieja